Nó sống giữa người nghèo, nhưng chẳng thấy ra cách nào để quen biết họ. Cái ý tưởng cho rằng người ta sẽ chạy đến với nó đã là một thứ sai lầm. Thực sự thì nó có viếng thăm một vài giáo dân ngoan ngoãn mà mục sư quản nhiệm gởi gắm cho nó, bao gồm một ông già và bà vợ sống sát ngay cạnh nhà của Ernest, rồi một thợ hàn tên Chesterfield, một bà già tên Gover đã mù và liệt giường, thường nhai đi nhai lại cái hàm yếu ớt rụng sạch răng của mình mỗi khi Ernest nói chuyện hay đọc sách cho bà nghe, thêm ông Brookes một người buôn ve chai ở Birdsey’s Rents đang trong giai đoạn cuối của bệnh phù thũng, và có lẽ thêm khoảng nửa tá người khác tương tự như vậy nữa. Và chuyện gì xảy ra khi Ernest đến thăm những người này? Người thợ hàn muốn được tâng bốc, và thích dụ một quý ông lãng phí thời gian để rửa tai cho mình. Bà Gover già tội nghiệp thì muốn tiền, bà rất tử tế và dễ bảo, cứ mỗi lần Ernest đưa cho bà một shilling từ của di chúc của cô anne Jones thì bà lại nói ‘của ít nhưng đúng lúc’ và cứ nhai trệu trạo cái hàm ra vẻ biết ơn. Đôi khi Ernest cũng lấy tiền túi để cho bà, nhưng theo những gì nó mới nói với tôi, thì nó chỉ đưa bà chưa đến một nửa số tiền nên cho. Liệu nó có thể làm thêm được điều gì đó hữu ích chút xíu cho bà hay không? Thật sự là không, nhưng nếu thỉnh thoảng cho bà nửa đồng crown cũng chẳng thể phục hưng được cả vũ trụ này, và Ernest không muốn những thứ tầm thường như vậy. Thế giới này hoàn toàn hỗn loạn, và thay vì cảm nhận rằng nó được sinh ra để thiết lập lại trật tự, nó lại nghĩ mình chỉ là kiểu người muốn làm việc đó, và háo hức làm việc đó nhưng lại không biết bắt đầu từ đâu, bởi những việc vặt ban đầu nó làm với ông Chesterfield và bà Gover chẳng hứa hẹn một bước tiến lớn nào hết.
Còn ông Brookes tội nghiệp, người thực sự đã phải đau khổ rất nhiều, ông ta chẳng thiếu tiền, nhưng ông muốn chết mà không được, cũng hệt như đôi lần chúng ta muốn ngủ mà bất lực vậy. Ông là một người suy nghĩ nghiêm trọng, và cũng như những người khác, sự chết khiến ông kinh hãi khi nghĩ rằng sau khi qua đời, mọi bí mật của ông sẽ sớm bị phơi bày trước công chúng. Khi tôi đọc cho Ernest đoạn mô tả những gì Theobald, cha nó đã làm khi đến thăm bà Thompson tại Battersby, nó đỏ mặt mà nói rằng ‘đó đúng là những gì con đã nói với ông Brookes.’ Ernest cảm thấy những buổi thăm viếng của nó chẳng xoa dịu được chút nào mà ngược lại còn khiến ông sợ hãi cái chết hơn nữa, nhưng nó còn làm được gì nữa đây?
Ngay cả Pryer, vốn đã làm trợ tá được hai năm, vẫn chỉ biết được khoảng hai trăm người trong giáo xứ này, và cũng chỉ viếng thăm nhà vài người trong số đó, nhưng rồi anh ta phản dối mạnh mẽ cái nguyên tắc phải đi thăm viếng nhà giáo dân. Thật là muối bỏ biển khi so sánh số lượng người mà Ernest và Pryer đã trực tiếp nói chuyện với con số cần thiết đáng ra họ phải gặp gỡ nếu như muốn gây nên được nhiều tác động lên người ta dù theo cách nào đi nữa. Tại sao có khoảng từ mười lăm đến hai mươi ngàn dân nghèo trong giáo xứ, nhưng lại chỉ có một con số rất nhỏ đến những nơi thờ phượng. Một số người đến các nhà nguyện không chính thống, số khác theo Công giáo, tuy nhiên có rất nhiều người thực tế được xem như vô tín ngưỡng, nếu không muốn nói là thù địch, thờ ơ với tôn giáo, còn số khác lại công khai tự nhận là vô thần, những kẻ ái mộ Tom Paine[31], đối với Ernest đây là lần đầu tiên nó nghe đến những người này, nhưng chưa từng gặp và trò chuyện với bất kỳ ai trong số họ.
Liệu Ernest đã làm tất cả mọi điều được kỳ vọng nơi nó hay chưa? Có thể nói rằng nó đã làm đủ nhiều so với các giáo sỹ trẻ khác, nhưng đó chưa phải là lời đáp trả mà Chúa Giêsu Kitô muốn nhận, sao nào, ngay cả những kẻ giả hình cũng làm đủ những việc mà những kẻ giả hình khác làm, chẳng phải là vậy sao? Việc nó phải làm là đi ra các ngả đường lớn và đường hẻm để bắt người ta vào nhà thờ. Nó đã làm như vậy chăng? Hay là họ đã khiến nó phải đứng ngoài không vào được trong nhà họ? Chẳng mấy chốc, nó bắt đầu cảm thấy bứt rứt khó chịu, và trừ phi giữ được sự tỉnh thức sắc sảo, nếu không nó sẽ vật vờ thành một kẻ treo đầu dê bán thịt chó mà thôi.
Thật sự, theo nó nghĩ, tất cả sẽ sớm thay đổi ngay khi nó có thể lập ra được cái trường Đại học Bệnh học Phần hồn của nó, tuy nhiên mọi chuyện lại chẳng khả quan mấy với ‘cái mà mọi người mua ở nơi gọi là Sở Giao dịch Chứng khoán.’ Để kiếm tiền nhanh hơn, Pryer và nó quyết định sẽ mua thứ đó nhiều hơn mức nó có thể chi trả, với ý tưởng rằng trong vòng vài tuần hay vài ngày, chúng sẽ lên giá, rồi nó có thể bán chúng kiếm một khoản cực hời, nhưng tiếc thay, những thứ Ernest đã mua chẳng những không lên giá mà lại còn rớt giá ngay lập tức, và mãi vẫn chẳng chịu lên giá lần nữa, nên sau một vài phiên, nó bắt đầu thấy sợ hãi, bởi đã từng đọc trên báo rằng chúng sẽ còn xuống thấp nữa, và đi ngược lại với lời khuyên của Pryer, nó nhất quyết đòi bán hết, chịu lỗ khoản 500 bảng. Nó gần như đã bán hết sạch khi giá những cổ phiếu đó bắt đầu khả quan hơn, và nó thấy mình thật ngu ngốc còn Pryer quá khôn ngoan, bởi nếu như biết nghe lời của Pryer thì hẳn nó đã kiếm được năm trăm bảng rồi, thay vì phải mất đi cùng khoản tiền đó. Tuy vậy, nó tự nhủ rằng nó còn phải sống và học hỏi nhiều nữa.
Rồi đến lượt Pryer phạm sai lầm. Cả hai đã mua một số cổ phiếu, và chúng lên giá mạnh mẽ chỉ trong vòng hai tuần. Đây thật sự là thời điểm vui vẻ, khi đến hết tuần thứ hai, chúng không những thu hồi được khoản lỗ năm trăm bảng, mà còn kiếm thêm được ba hay bốn trăm bảng tiền lời nữa.
Tất cả những bồn chồn lo lắng của sáu tuần trước lúc mất năm trăm bảng, bây giờ đã tiêu tan hết chỉ còn lại sự phấn khích. Ernest muốn bán đi số cổ phiếu này để đảm bảo lợi nhuận, nhưng Pryer không chịu nghe, và cho rằng chúng sẽ còn tăng giá nữa, anh ta trưng cho nó một bài báo chứng minh lý lẽ của mình, và rồi đúng là chúng có lên giá thêm một chút, nhưng chỉ một chút thôi, bởi ngay sau đó chúng xuống giá và cứ xuống giá mãi. Ernest thấy đầu tiên là khoản lời ba bốn trăm bảng ra đi, rồi tiếp đến là khoản gỡ gạc năm trăm bảng, và rồi chúng còn tiếp tục xuống giá khiến nó mất thêm hai trăm bảng nữa. Có một tờ báo nói rằng những cổ phiếu này là thứ rác rưởi nhất từng được lên sàn, và Ernest không thể chịu đựng thêm được nữa, nó bán hết, lần này cũng là ngược với ý của Pryer, rồi khi chúng sớm lên giá trở lại, Pryer lại một lần nữa thể hiện mình trên cơ Ernest.
Ernest không quen với những thịnh suy kiểu này, và chúng khiến nó lo lắng đến đỗi phát bệnh. Bởi thế, cả hai quyết định tốt hơn là nó không nên can dự gì vào việc kinh doanh này. Pryer giỏi kinh doanh hơn nó nhiều, và có thể coi sóc hết tất cả. Như thế là giải thoát cho Ernest khỏi những rắc rối và cũng tốt hơn cho việc kinh doanh, bởi theo lời của Pryer, thì những người yếu tim khó hy vọng thành công trong ngành mua bán cổ phiếu, hơn nữa khi thấy Ernest bồn chồn, Pryer cũng sẽ bị rơi vào tình cảnh tương tự, ít nhất thì anh ta nghĩ vậy. Còn về phần mình, Ernest chẳng còn gì ngoài đồng lương phụ tá và khoản trợ cấp nhỏ từ cha mình.
Từ những lá thư, vài người bạn của Ernest cũng đoán biết được đôi chút về những gì nó đang làm và cố hết sức để khuyên can nó, nhưng như một người trẻ tuổi đang yêu, nó vẫn chìm sâu trong mê muội. Lúc thấy bạn bè phản đối, nó liền xa lánh họ, còn họ chán nản với thói tự đại và những ý tưởng quá xa vời của nó, và cũng chẳng thấy có lỗi gì khi để mặc nó làm gì thì làm. Tất nhiên nó chẳng hé môi về những khoản đầu cơ của nó, thật sự là nó gần như không biết rằng chẳng có cái gì tốt đẹp mà lại mang tên là đầu cơ cả. Còn tại Battersby, khi cha nó hối thúc về bước thăng tiến tiếp theo, thậm chí còn chỉ ra cho nó một hai điểm hứa hẹn, nó đều phản đối và thoái thác, cho dù luôn miệng hứa sẽ sớm làm theo ý muốn của cha.
Chương 56
Một nỗi phiền muộn mơ hồ khó định hình đang dần chiếm lấy Ernest. Tôi đã từng thấy một con ngựa rất nhỏ đang cố ăn một vài thứ cực kỳ rác rưởi, và nó chẳng thể nhận định những thứ đó tốt hay không. Rõ ràng, nó cần được chỉ dạy. Nếu mẹ nó thấy việc nó đang làm thì hẳn sẽ chỉnh đốn ngay lập tức, và rồi chú ngựa con sẽ sớm được chỉ bảo cho biết thứ nó đang ăn là rác rưởi, nó sẽ nhận biết được và chẳng cần được chỉ dạy thêm lần nữa. Nhưng tự mình, nó chẳng thể xác định được vấn đề, và không có sự giúp đỡ thì nó cũng chẳng nhận thức được là nó thích thứ nó đang nhai hay không nữa. Tôi cho rằng nếu để mặc, thì dần dà nó cũng sẽ nhận ra được những điều này, nhưng như thế là lãng phí thời gian và chuốc lấy phiền hà, trong khi chỉ cần một cái nhìn của mẹ nó, mọi thứ sẽ được giải quyết ổn thỏa. Việc này cũng hệt như hèm rượu đến một lúc nào đó sẽ tự lên men, nhưng nếu được cho thêm một chút men thì tiến trình sẽ nhanh hơn nhiều. Về vấn đề nhận thức những gì sẽ cho chúng ta được vui sống, thì hết thảy chúng ta cũng như hèm rượu vậy, nếu không có chất men thêm vào, chúng ta sẽ chỉ đạt được điều đó một cách chậm chạp và khổ sở.
Ernest bất hạnh của chúng ta lúc này cũng rất giống với chú ngựa con đó, hay đúng hơn là nó đang cảm nhận những gì mà con ngựa sẽ cảm nhận nếu mẹ nó và những con ngựa trưởng thành khác trong đàn cam đoan rằng thứ nó đang ăn là thức ăn bổ dưỡng nhất và tuyệt vời nhất có thể kiếm được. Nó quá bồn chồn khắc khoải mong làm điều đúng đắn, và sẵn sàng tin tưởng rằng tất cả mọi người đều hiểu biết hơn nó, và nó sẽ chẳng bao giờ mạo hiểm thừa nhận với chính mình là nó đang chạy theo một con đường sai lầm vô vọng. Nó chẳng bao giờ nghĩ được rằng có thể có một sai lầm nào đó, đồng thời nó cũng chẳng cố gắng bao nhiêu để tìm xem sai lầm đó nằm ở đâu. Tuy thế, nỗi phiền muộn cứ đè nặng trên nó, và ngày càng chín muồi chực nổ tung nó ra, nhưng vẫn chỉ một mình nó không nhận thức được sự thật này.
