Bác Nẫm hỏi thăm đến nhà ông lục sự Ích. Nhưng hôm nay ông lục sự không chầu tổ ở nhà, mà đến chơi đằng ông thừa Bái. Bác đến ông thừa Bái. Ở đây, đám tổ tôm đương họp, nhưng người ở trong trả lời ra rằng cô đỡ chỉ đánh có một hội đầu, rồi đi đâu, không rõ. Bác liền gọi cửa tất cả các nhà khác, những nhà gạch, những nhà hiệu to, mà bác đoán là cô đỡ có thể chơi ở đấy. Nhưng rút cục, nhà nào cũng nói rằng không có.
Thất vọng quá, bác trở lại nhà hộ sinh.
Thì lúc ấy chị Xi đương xổ. Chị kêu trời kêu đất, lăn lộn trên sân còn hôi hổi những hơi nóng. Tiếng kêu yếu dần. Chị thở hổn hển.
Hai bác cố giữ chị, và ngọt ngào khuyên chị cố chịu đau một tí.
Bỗng chị tru lên như xé, giãy giụa, rồi nằm lịm đi. Bác Nẫm reo lên:
– Bắt đầu ra rồi!
Trong bóng tối đen như mực, ở giữa nơi gió lộng, hai bác sờ soạng, đỡ mò cho chị Xi. Nhưng không có gì để cắt rốn, không có gì để buộc rốn, không có gì tắm rửa, lau chùi cho đứa bé. Bác Sang phải dứt khúc rốn bằng tay ra khỏi rau và xé thắt lưng của bác để buộc. Bác Nẫm cởi áo, lau cho đứa bé, rồi đặt nó vào lòng chị Xi đã gần như bất tỉnh.
Gió vẫn thổi lồng lộng. Sương đã đọng vào các ngọn cỏ. Hai bác ngồi gục suốt đêm bên cạnh chị Xi.
Tinh mơ hôm sau, đứa trẻ sơ sinh tắt thở.
Chị Xi được hai bác cáng về. Cơn sốt làm chị run bắn người lên.
Chị lo chồng, thương con, ức với bà hàn, với cô đỡ, lại kiệt sức, còn bị cảm lạnh, nên càng ốm nặng thêm.
Mấy người ở gần đó, cố săn sóc chị. Họ tìm lá, sắc thuốc cho chị uống, và vay hộ gạo, nấu cháo cho chị ăn.
Bệnh của chị hôm tăng, hôm giảm. Mọi người đã thất vọng, thì anh Xi về.
Nghe thấy tiếng chồng, chị mở mắt, vừa nức nở khóc, vừa cố cười. Và thều thào:
– Nhà!
§12. Thế thì ai là kẻ có tội
Công ty buôn thuốc phiện lậu lớn nhất ở Bắc Kỳ từ xưa đến giờ bị vỡ lở. Nhưng giám đốc của công ty là Mác-tanh, vì làm chức chánh đoan, lại là người Pháp, nên được nhà nước công nhận là kẻ không có tội. Những người nhỏ nhất, là khách tiêu thụ hàng cho công ty, bị giam ở nhà lao Vĩnh Yên, thì vì phải tỏ là không làm chính trị đều đồng thanh thú nhận là chỉ buôn thuốc phiện lậu thôi. Nhưng khốn nỗi tiền họ có, nên họ được vin vào cái họ không có, tức là chứng cớ. Vì vậy, họ cũng không được nhà nước công nhận là những kẻ có tội nốt.
Thế thì trong vụ án mà các báo làm rầm rĩ bằng những bài tường thuật dài lê thê và mãi chưa hết, là Vụ đầu độc cho đồng bào chết dần, là Một hành động đáng sỉ nhục v.v… thì ai là kẻ có tội?
Một hôm, mẹ Mão đến ngõ Gia Ngư đòi Ĩnh con một đồng bạc nợ mà con mẹ dầu vay đã lâu, cứ lần khân mãi, không trả. Ngày ấy, mẹ Mão làm nghề bán xôi cháo buổi sáng, và miến cua bể buổi tối, thuê một gian nhỏ trong căn nhà thấp ở ngõ Hàng Hành. Hai mẹ con có chỗ vừa để ở với nhau.
Ĩnh con vẫn không có tiền để trả. Nó lấy quyền người trên để mắng:
– Mày vô ơn bạc ngãi thế, không trách trời bắt mày khổ suốt đời. Mày thử nghĩ xem, cái ngày ông hàn cưới bà hàn bây giờ, mày lang thang cầu bơ cầu bất, người chẳng ra người, ngợm chẳng ra ngợm, rách rưới, hôi thối, thì ai chứa chấp cưu mang mày? Mày tưởng một đồng bạc của mày đã to lắm thế à?
Ý Ĩnh con muốn nhắc lại công của nó đã kiếm cho mẹ Mão việc khâu đầm để vỡ lòng học nghề đi làm đĩ. Nó không xưng là con như với Thừa. Nó vẫn mày tao như trước. Vì mẹ Mão vẫn nghèo như trước.
Mẹ Mão vừa toan trả lời, bỗng có một người tây đoan và hai người lính đoan ập đến. Đây là những nhà chuyên trách, làm nhiệm vụ khám nhà con mụ nghiện để bắt của quốc cấm.
Vì buồng gác có mỗi một cửa sổ nhỏ, cho nên tối. Một người sục ngay vào bàn đèn của Ĩnh con. Hắn thấy một cái chén, còn đựng thuốc đến lưng.
Nhưng Ĩnh con nói:
– Thuốc ty đấy, thầy ạ.
Người lính đoan bĩu môi:
– Bộ nhà chị mà hút thuốc ty! Đừng bịp tôi là gà mà.
Ĩnh con cãi:
– Thế này mà thầy bảo là thuốc lậu à?
Nó giật cái chén ở tay người lính, rồi đi ra phía trước cửa sổ.
– Đây, thầy đến chỗ này sáng mà nhìn cho rõ.
Bất đồ, nhanh đánh thoắt, nó quẳng cả cái chén xuống cái bể đựng nước mưa bên nhà hàng xóm.
Mẹ Mão đoán chuyện rắc rối to sẽ xảy ra, nên sợ lôi thôi đến mình. Nhân lúc bọn nhà đoan đương dồn vào cái con mẹ láu cá, lừa đảo, không ai chú ý đến, chị lừng lững chuồn xuống gác, rồi về nhà.
Không rõ rồi Ĩnh con bị những gì. Mẹ Mão không dám trở lại để đòi nợ. Biết nó có nhà hay đi tù rồi?
Nhưng hôm sau, thì đến lượt nhà mẹ Mão bị khám.
Hẳn những nhà chuyên trách mẫn cán và thông minh nghĩ là người đàn bà này có ý gian, nên phải trốn. Họ hỏi Ĩnh con địa chỉ của người ấy.
Ta đã thấy thằng mật thám Pha-lăng-xô khám nhà cụ Tú Phúc Lâm. Ta lại đã thấy thằng cẩm Gôn khám nhà anh Xi. Vì là những vụ về chính trị, nên chúng nó chỉ tìm tang vật, ví dụ là người, là giấy má, là truyền đơn, là cờ, là những thứ khả nghi khác. Hoặc nữa, quan trọng hơn, là súng đạn. Những tang vật này to, nên dễ thấy. Nhưng bọn nhà đoan khám thuốc phiện lậu, thì cần bắt được những tang vật rất nhỏ, để ở những nơi rất hiểm hóc. Một ngao, hoặc một lọ thuốc phiện bé bằng ngón tay, một cục nhựa chỉ bằng quả ổi, thì không thiếu chỗ cất giấu. Những người tinh quái còn phết cả nhựa vào tờ giấy, rồi cuộn nhàu, quăng vào xó cửa lẫn với rác, làm như của vứt đi. Nhưng dù người chứa đồ quốc cấm nghĩ ra bao nhiêu mánh khóe khôn ngoan mấy, bọn nhà đoan cũng thuộc hết. Họ làm nghề bắt thuốc phiện lậu, cho nên còn biết nhiều thủ đoạn cất giấu hơn từng người buôn một.
Cũng thằng Tây và hai thằng lính khám nhà Ĩnh con hôm trước, đến khám nhà mẹ Mão. Lúc ấy, mẹ Mão mới mua ở chợ Đồng Xuân về một chục con cua bể để ở sân, định sắp làm.
Rút cái kinh nghiệm đau đớn ở nhà con mẹ dầu, bọn nhà đoan làm cử chỉ đầu tiên là trói ngoém kẻ bị tình nghi trước đã. Rồi mới bắt đầu lục soát, sục sạo sau.
Mẹ Mão sợ Mão bướng bỉnh với người nhà nước, nên bảo khẽ nó:
– Các ông ấy tình nghi thì mày cứ để vậy cho các ông ấy làm việc. Mình không có gì thì không lo.
Cố nhiên là người nhà đoan không chỉ làm việc như kiểu thằng Pha-lăng-xô và thằng Gôn. Chúng cần khám phá ra trăm nghìn thủ đoạn hàng ngày đổi mới, mà những người buôn thuốc phiện lậu nghĩ ra để đối phó với chúng.
Vì vậy, chúng không tin bất cứ một vật gì ở trong nhà người mà chúng nghi.
Trước hết, quần áo bị khám. Chúng rũ tung cả từ cái mụn rách và soi ra sáng xem có tẩm nhựa vào đó không. Chúng không quên nắn khắp cả quần áo của người đương mặc. Đến cái áo gi-lê của Mão và cái áo bằng cộc của mẹ Mão, thì chúng ngắm nghía thật tỉ mỉ. Chúng bắt cởi ra, rồi nắm, rồi bóp. Nắn bóp một lượt, chúng chưa tin, chúng lại nắn bóp lượt nữa, lượt nữa.
Mẹ Mão và Mão bị rét, run cầm cập.
Song, ba nhà chuyên trách chưa tự tin ở sự cẩn thận của chúng. Thấy chỗ nách áo bông hơi dày hơn chỗ khác, chúng không tin là vì cộm mồ hôi. Chúng gí mũi vào để ngửi. Rồi vẫn nghi, chúng lấy con dao, rạch đường chỉ khâu, đưa ra ánh sáng, để nhìn cho rõ. Khi không thấy gì, chúng mới trả cho mẹ Mão.
Chúng khám đến giường chiếu, chăn màn. Cố nhiên, chúng cũng làm như đã khám ở quần áo. Nhưng còn tỉ mỉ gấp mười. Vì là những thứ to. Nhất là cái chăn bông. Chúng nắn bóp đi, nắn bóp lại, không phải ba lần, mà những năm sáu lần. Chúng thi hành nhiệm vụ bằng sự kiên nhẫn của nhà nghề thật đáng khen. Khi làm việc bằng tay không thấy khả nghi gì, chúng cũng dùng đến mắt, cho khỏi thiếu sót. Chúng rút chỉ để tháo vỏ chăn ra, rồi căng mền bông ra ngoài sáng. Chỗ nào ngờ, chúng ngửi. Chúng vặt từng mảng sợi bông ra để nhìn và ngửi cho kỹ.
Chúng lật sấp giường, lật sấp mễ, và lấy cái búa nhỏ gõ đi gõ lại vào gỗ, cũng lắng tai để nghe, xem có chỗ nào rỗng hay không. Chúng lấy mũi dao cậy một chỗ mà chúng không tin là bị mọt đục.
Vân vân.
Chúng khám nơi ở mất hai giờ đồng hồ. Rồi chúng xuống bếp.
Vì bếp là chung của ba chủ cùng thuê nhà này, nên chúng rất hậm hực, vì phải trọng pháp luật, không được đụng đến đồ dùng của người khác. Chúng bảo mẹ Mão trỏ xem những thứ nào được khám, để chúng xếp riêng ra một nơi. Chúng bới tung tóe cả tro than. Bụi bay cả vào nồi cơm và xanh rau của người đương làm bữa ăn sáng. Sợ bẩn, người này phải ngừng tay. Người nhà nước lấy búa gõ vào chiếc nồi đồng, và cả mấy chiếc nồi đất. Một chiếc nồi đất bị rạn. Một chiếc nữa bị vỡ hẳn ra làm đôi. Người nhà nước nhún vai, gõ búa vào các vại đựng nước của chủ khác. Đến cái chum của mẹ Mão, chúng gõ nhiều lần ở ngoài. Rồi cúi đầu dòm vào trong. Vì nước đầy, trông không rõ đến đáy, chúng vén áo, thọc hẳn cánh tay vào mà khoáy. Song, chúng vẫn chưa tin. Chúng nghiêng cái chum, đổ hết nước đi. Rồi dòm và gõ một lượt nữa.
Tuy trời rét, nhưng vì phải làm những việc tỉ mỉ trong hàng mấy giờ đồng hồ, bọn nhà đoan mệt. Có người trên trán đã lấm tấm mồ hôi.
Không khám được gì, ba nhà chuyên trách bực lắm. Chúng ngắm lại khắp nhà để kiểm soát xem còn chỗ nào, còn cái gì sót, chúng chưa để tay, để mắt, để mũi đến không?
Bỗng chúng thấy mấy con cua bể ở sân. Chúng lấy búa, ghè mạnh vào mai, vào càng, rồi bóc rách cái yếm. Thịt cua nát bét, nhưng chúng không tìm thấy gì.
Không còn gì để lục soát, chúng mới cởi trói cho mẹ Mão. Ban nãy, mẹ Mão thay áo quần, màn chiếu tung tóe, giường ghế lật sấp, áo bông chăn bông bị xé rách, bếp núc tro than bừa bãi, nồi vỡ nước đổ, thì chỉ cắn răng mà thở dài. Bây giờ lại thấy người nhà nước mặc kệ, không thu dọn, chẳng nói năng đến đền bồi, xin lỗi một lời cũng không, mà còn nhìn chị bằng những con mắt hậm hực, như còn chưa tin là ngay thật, thì chị càng bực. Nhưng đành ngậm miệng. Bọn lâu la ra về. Cố nhiên chúng chẳng chào hỏi ai.
* * *
