Đường cái quan dậy lên màu sáng nhạt của trăng. Rặng nhãn từng lùm từng lùm như những túp lều trầm ngâm trên con đường phờ phạc. Con đường bợt bạt với đôi bàn chân một trẻ một trung niên đang gằn bước. Cô cháu gái đôi bàn chân non dại dẫm phải những viên sỏi, hòn cuội lộm cộm mặt đường, đau, bàn chân khum nhúm lại sải những bước lò cò. Bác cô bé, người đàn ông trung niên đôi bàn chân dày dạn, viên sỏi hòn cuội co rúm dưới chân ông. Đầm, hồ dâng nước đầy, hương sen thoang thoảng trong làn gió. Sao trên trời thinh lặng thả ánh nhìn xa vắng xuống trần gian. Đình làng vốn là cõi thiêng yên ả bình lặng vậy mà đang phải chứng kiến cuộc tập trận đấu khẩu bất lương. Người nhà quê vốn giữ bản sắc “áo rách phải giữ lấy lề”, giờ, họ phải gồng mình lên, tập cho mình không biết xấu hổ, tập cho mình dám xưng xưng bịa đặt. Và điều này, hẳn chỉ lớp trẻ, những cô gái ngựa non háu đá, bất chấp sự thật, hám danh hám lợi như Mỵ mới nhăn nhở, háo hức mãnh liệt thực hiện. Mỵ không được dạy dỗ học hành, nông nổi, dễ tin. Mỵ chưa có độ từng trải nên chưa có khả năng ngẫm ngợi để mà hổ thẹn.
Đội chỉ định Mỵ làm tổ trưởng tổ chuỗi rễ. Mỵ bảo:
– Làm rễ là làm như thế nào, em không biết, em sợ lắm.
Anh Đội từ trên dãy ghế chủ tọa xuống tận chỗ Mỵ:
– Có ai làm gì em đâu mà sợ. Em cũng chẳng phải làm gì đâu mà lo. Nhiệm vụ của em là nắm bắt tình hình, khai báo. Nhà nào nhiều vàng nhiều ruộng, nhiều thóc, nhiều trâu, em khai báo cho chúng anh.
– Nhưng nếu người ta làm gì em, em biết làm sao?
“Người ta làm gì em thì em biết làm sao” cái miệng thiếu nữ mới đáng yêu làm sao, mái tóc đuôi bò, gương mặt khôi nguyên quyến rũ. Trái tim anh Đội giống cái vòi hút bụi thời nay, bắt gặp đối tượng, rung lên bần bật. Giữ vẻ bình thản trên gương mặt, nhưng ngôn từ phát ra từ cổ họng anh Đội không giấu nổi những dây ngân rung động:
– Còn có các anh. Không ai được phép làm gì em.
Mỵ ỏn ẻn vân vê gấu áo. Sự e thẹn thôn nữ không một diễn viên nào có thể diễn đẹp như hiện thực, và không ngòi bút nào diễn tả nổi khoảnh khắc đẹp từ em. Ánh sáng đèn măng sông soi rõ gương mặt Mỵ. Đội đứng xa hơn một khoảng. Hắn muốn đặt bàn tay lên vai em nhưng hắn sợ tập quán, phong tục cổ hủ nhà quê. Hiểu tình đồng nghiệp, một anh cán bộ khác trong Đội xuống tận nơi “gỡ tình huống”. Hắn nhè nhẹ vỗ vai Mỵ:
– Ngồi xuống đi em.
Cuộc họp tan, Mỵ cũng được mời ở lại họp riêng cán bộ địa phương, thành viên cội, rễ và Đội.
Nghe nửa câu, nhìn nửa mắt, Mã nhận ra ngay mọi sự. Mã nghiêm nghị nói với mọi người nhưng mắt lại nhìn thẳng vào Mỵ:
– Cái gì cũng phải có lớp lang trình tự của nó. Mọi việc phải thông qua lãnh đạo địa phương sau mới đến Đội. Các đồng chí cán bộ Đội sao có thể hiểu địa phương bằng chính cán bộ địa phương! Mỗi một địa phương có những đặc thù riêng…
Mỵ là cội, rễ, được phân công làm liên lạc đưa đường dẫn lối cho Đội. Mỵ giúp việc cho Mã. Mỵ thường xuyên đi công cán đêm. Mỵ tham gia học lớp học ban đêm do cán bộ đội làm thầy dạy.
Đêm thôn quê yên tĩnh. Trăng trầm ngâm tỏa ánh sáng dịu dàng. Ánh sáng dịu dàng quyện vào mặt đất dậy lên dàn đồng ca da diết của đêm dài. Trăng dịu dàng. Thảnh thơi trăng. Ướt đẫm trăng. Nhờ trăng, trước gương trăng vạn vật mới thực sự được đối diện với chính mình. Đối diện với chính mình thấy được cái thực chất cốt lõi của chính mình, vạn vật trở nên khiêm tốn, suy tư, khiến cho đêm càng trở nên thâm nghiêm bí ẩn. Đống rơm bên những đống rơm. Mái gianh bên những mái gianh…
Người đi cùng Mỵ, anh ta không phải là người nhà quê nên có thể chế giễu Mỵ vô duyên vô học. Nhưng có thằng đàn ông nào xa nhà đi với một cô gái trong đêm mà không nảy sinh những ham muốn? Hắn đâu phải đá mà không rung động trước sự hồn nhiên trong sáng trẻ trung của người khác giới!
Mỵ vừa đi vừa hát. Anh Đội thầm thì hát theo. Anh ta tung tăng đi sau. Anh ta rộn ràng cùng hát. Anh ta nắm tay Mỵ, hân hoan.
– Mỏi chân không, nghỉ một lát đi em?
– Cán bộ ơi! Cán bộ giỏi hơn em cơ mà! Chỉ còn mấy cây số nữa là đến nơi rồi. Cố lên cán bộ ơi!
– Mấy cây số nữa em cho là ít à? Anh là chỉ huy chứ không phải là em. Anh mệt lắm, không thở được nữa rồi!
Trăng nhắm mắt, buông màn mây dày đặc. Đêm tràn ngập bóng tối. Gió lành lạnh đượm sương. Anh Đội duỗi mình nằm trên cỏ. Mỵ hồn nhiên dừng lại, vỗ vào vai anh:
– Này..!
Đội mở choàng đôi mắt, kéo em xuống lòng mình:
– Nghỉ một chút đi em.
Mỵ hất tay anh:
– Không được đâu!
– Thì cứ ngồi xuống đây nào.
– Anh thích em mất rồi!
Ánh mắt ấy, ngôn ngữ ấy, hành động ấy của Đội với Mỵ – cô gái nhà quê chưa đủ chín tạo nên rung động. Mỵ thấy chả khác gì những lời cưng nựng của mẹ cha những trưa hè nóng bỏng đi làm thuê nghỉ tạm dưới vòm cây giữa đồng hóng gió hay những khi nhổ tóc sâu cho mẹ. Cha mẹ ngắm nhìn con, chợt nhận thấy con gái mình lớn lên trông thấy thốt lời khen. Nhưng hình như âm thanh như dòng điện ngược chiều, như liều thuốc tăng lực, lời của anh Đội lại làm chính anh ta xúc động mạnh.
Anh Đội lại thốt lên:
– Trời ơi, anh thích em rồi. Thế có khổ thân anh không!
Mỵ cười khúc khích. Anh ta bế Mỵ, ép mái đầu Mỵ vào lòng. Mỵ e thẹn xấu hổ giống như đứa con gái mới lớn mà người cha vẫn âu yếm như còn trẻ con. Mỵ như con sâu đo, cố nhoài người ra khỏi vòng tay anh. Nhưng muộn mất rồi.
Những đám mây bồng bềnh. Những đám mây trôi nhanh. Hằng Nga không hé mắt. Đêm càng thêm mênh mông.
Chuyện Mỵ và cán bộ Đội đã có người trình báo với Mã.
Mã cho người gọi Mỵ về trụ sở để tra hỏi chuyện quan hệ bất chính với cán bộ Đội.
Nhiều năm giữ cương vị cán bộ chủ chốt, với nhiều sáng kiến, thành tích, Mã luôn được nhận danh hiệu cán bộ xuất sắc của huyện, tỉnh. Năm nào Mã cũng vinh dự báo cáo thành tích trong Đại hội đại biểu hợp tác xã tiên tiến điển hình của toàn huyện. Mã nói vo rất giỏi, dí dỏm, hấp dẫn. Mã là anh lực điền. Bản chất của anh nông dân lực điền là khỏe mạnh, là lao động giỏi, là giàu kinh nghiệm trong sản xuất và giỏi đoán định thiên nhiên. Nhưng, cái hạn chế lớn nhất của Mã là Mã chưa bao giờ được cắp sách tới trường. Thời gian trong quân ngũ Mã cũng có được học. Nhưng Mã biết chữ không nhiều, Mã đọc chữ cũng chưa được thạo. Vì thế, Mã chưa bao giờ viết báo cáo hay đọc duyệt báo cáo. Mã quen phê duyệt bằng mắt thấy tai nghe, bằng cảm nhận trực quan, bằng tất cả những gì phơi bày ra trước mắt, đoán định và dự cảm. Mã ghét văn bản, Mã ghét sự trình bày rối rắm lê thê.
Mã không bắt Mỵ phải viết bản tường trình. Mã đề nghị cô tự kể lại sự việc.
Mỵ, cô gái thôn quê chưa đủ trưởng thành để biết buồn nỗi buồn con gái. Mỵ thấy việc anh Đội gạ gẫm, đưa cô vào tình thế trai trên gái dưới cũng chỉ như con chó đực với con chó cái, con mèo đực với con mèo cái đến kỳ. Con mèo đực, con chó đực thấy con cái thì ve vãn làm quen rồi thản nhiên cưỡi lên con cái giữa thanh thiên ngoài đường làm trò chơi cho bọn trẻ thích thú. Bọn trẻ xúm xít hò hét đánh đuổi, đôi con chó ghẹo nhau cũng vẫn không rời nhau ra. Anh Đội khác với con chó đực, con mèo đực ở chỗ, anh ta không làm như vậy với Mỵ ở chỗ có người. Mỵ, giống như con chó cái bị cưỡng bức, bị anh Đội làm chuyện ấy, Mỵ chẳng có cảm xúc gì, nên, Mã bắt tường trình, Mỵ tuồn tuột kể hết sự tình trình tự.
Mã đập tay xuống bàn:
– Thôi đi! Đồ hư hỏng! Nam nữ thụ thụ bất thân. Con gái đi đêm với một người đàn ông không máu mủ, mặc người ta muốn làm gì mình thì làm. Mất dạy. Bố mẹ cô ngu dốt không biết dạy cô!
Con chim non hồn nhiên cao hứng hót, bất ngờ bị âm thanh từ Mã như tiếng sét sượt mang tai, Mỵ thảng thốt sợ. Mã gầm lên như hổ:
– Cô làm ô nhục danh làng! Tôi loại cô ra khỏi cội, rễ!
Mỵ tái mặt, nước mắt tứa ra, ròng ròng trên bầu má mũm mĩm. Mỵ như chim non mới ra ràng sung sướng tập bay, nào ngờ hậu quả lại là giông bão. Mỵ run rảy đưa tay quệt ngang má. Nước mắt nhòe nhoẹt ướt bệt những sợi tóc măng tơ chưa ngấm bụi trần.
Mã đập tay xuống bàn:
– Lũ khốn nạn! Nó phá hoại hết cả!
Thái độ phẫn nộ giận dữ của Mã làm Mỵ sợ hãi co rúm lại. Cô chui xuống gầm bàn nhi nhí khóc. Tiếng khóc như giun dế. Tiếng khóc trẻ con bị mẹ đánh, dội lên ký ức trong ông. Ông ngỡ tiếng khóc của Mỵ là tiếng khóc của con ông vậy. Mã bỗng thấy tội nghiệp! Tội nghiệp con bé, nó sợ quá. Sự sợ hãi của trẻ con như dòng suối làm mát mềm trái tim sắt đá đỏ lửa, mềm như vôi trong lồng ngực người đàn ông là Mã. Mã rời chỗ ngồi tiến đến chỗ em, kéo em chui ra khỏi gầm bàn. Mã dịu dàng in lên đỉnh đầu em một nụ hôn biết lỗi.
Mỵ đang lo lắng, sợ hãi, che gương mặt bằng sự cúi gằm, tóc tai lòa xòa không rõ mặt, nụ hôn của Mã đã khiến Mỵ thay đổi trạng thái. Không phải trạng thái của một đứa con vừa bị cha đánh mắng, xong, cha lại an ủi, dỗ dành. Mà ngược hẳn, từ trạng thái sợ hãi Mỵ chuyển sang e thẹn, ngượng ngùng và rồi rất nhanh cô giữ được thăng bằng, tự chủ, tấn công. Cô linh hoạt liên tưởng tới người đàn ông là Đội. Cô vơ đũa cả nắm, rằng “đàn ông cùng một giuộc, giống nhau cả thôi”. Và rồi, cô bài bản vén mái tóc bên này lộ nửa gương mặt yêu kiều ban nãy mang màu sáp nay đã chuyển sang hồng. Đôi môi Mỵ hơi hé nụ, gò má mũm mĩm hồng căng mọng. Mỵ thể hiện một màn trình diễn rất đàn bà, bài bản và chuyên nghiệp. Mỵ trở nên thiếu nữ đến không ngờ. Mã luồn tay vào mớ tóc cô ta, hôn lên cổ, lên khóe mắt rồi lên môi. Nụ hôn nhẹ nhàng, ấm áp, chuyển thể dần dà đẹp như một bài thơ. Mã nghe rõ nhịp đập trái tim trong lồng ngực Mỵ. Nhưng Mã không thể biết đó là nhịp đập của con tim hồi hộp, tò mò, lo lắng. Mỵ nhắm mắt, thứ nhắm mắt trẻ con chơi trốn tìm, theo dõi, đợi chờ cử chỉ, hành động tiếp theo của người đàn ông là Mã. Mỵ dự đoán sau nụ hôn, thế nào Mã cũng sẽ là, sẽ là…
Anh hùng không qua được ải mỹ nhân.
Thời trai non trẻ, Mã bị vẻ đẹp của đàn bà “gái một con” quyến rũ. Vẻ đẹp đàn bà dày dạn đã đưa Mã tới những mê cung những tưởng suốt đời Mã không thể quên được. Vậy mà Mã đã quên. Mã quên được là nhờ kỷ luật sắt của Quân đội. Quân đội là một trường học lớn. Gác tình riêng lo việc lớn kiên quyết loại trừ tư tưởng yếu đuối, ủy mị. Nhưng lúc này đây, dưới mái đình cổ kính thâm niên tĩnh mịch, chỉ có ông với cô gái trẻ là Mỵ, Mã thấy lòng lai láng. Hình ảnh người đàn bà xưa lại hiện về xáo động lòng ông. Ký ức trở về, rực rỡ và rành mạch. Cô gái đây, Mỵ, đánh thức tiềm thức tuổi thanh xuân, làm sống lại tuổi thanh xuân trong con người Mã hiện tại. Mã tự mình, cho phép mình buông thả mình vào những tưởng tượng hồi cố, và không ngừng chìm trong những mê cung nhằng nhịt. Sự buông thả của Mã, sự đồng lõa của Mỵ làm Mã nổi loạn, phát điên.
Và rồi, có tiếng bước chân người, tiếng cửa đình kẽo kẹt mở, ai đó hắng giọng đánh tiếng. Mã trở lại bàn làm việc, ra hiệu cho Mỵ ngồi xuống ghế đối diện.
